بازار تبریز، میراثی جهانی در انتظار گردشگری مسئولانه | بازار تبریز؛ میراث جهانی، مسئولیت همگانی

بازار تبریز آنلاین - موسی‌ کاظم‌زاده : بازار تبریز، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان و میراث جهانی یونسکو، گنجینه‌ای از تاریخ، فرهنگ و هویت ایران است. طاق‌های آجری کهن، تیمچه‌های پرنقش‌ونگار و صدای گفت‌وگوی کسبه، این مکان را به مقصدی بی‌نظیر برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کرده است. با قدمتی بیش از هزار سال، بازار تبریز در دوران جاده ابریشم قلب تجارت و فرهنگ منطقه بود و امروز با ۵.۵ کیلومتر مساحت، ۵۵۰۰ مغازه، ۴۰ نوع شغل سنتی و ده‌ها تیمچه و سرا، همچنان نبض شهر تبریز را در دست دارد. این مجموعه که در سال ۲۰۱۰ به ثبت جهانی رسید، سالانه حدود یک میلیون بازدیدکننده را به خود جذب می‌کند و نه‌تنها جاذبه‌ای گردشگری، بلکه منبعی حیاتی برای اقتصاد محلی و نمادی از غرور فرهنگی مردم آذربایجان است.

گردشگری مسئولانه؛ نسخه نجات‌بخش بازار تبریز؟

بااین‌حال، این میراث گران‌بها با چالش‌هایی روبه‌روست که تجربه بازدیدکنندگان و پایداری آن را تهدید می‌کند. رفتارهای نامناسب برخی گردشگران، ضعف زیرساخت‌ها و گاه تعاملات ناکارآمد میان کسبه و بازدیدکنندگان، خطر کاهش جذابیت بازار و حتی خدشه به جایگاه جهانی آن را به همراه دارد. گردشگری مسئولانه، رویکردی که بر احترام به محیط‌زیست، فرهنگ و اقتصاد محلی تأکید دارد، می‌تواند کلیدی برای حفظ این گنجینه و ارتقای تجربه همه ذی‌نفعان باشد.

بازار تبریز فراتر از یک مکان تجاری، روایتگر داستان‌های هزارساله ایران است. از تیمچه مظفریه با سقف کاشی‌کاری‌شده که بهشت دوستداران قالی است تا سرای امیر که مرکز تجارت طلا و جواهر به شمار می‌رود، هر گوشه این بازار جلوه‌ای از هنر و تاریخ را به نمایش می‌گذارد. این مجموعه با معماری بی‌نظیر و تنوع مشاغل سنتی مانند مسگری، چرم‌دوزی و قالی‌بافی، نه‌تنها گردشگران را مجذوب می‌کند، بلکه برای هزاران کسبه و خانواده‌هایشان منبع درآمد و افتخار است.

بازار تبریز، گنجینه جهانی در انتظار گردشگری مسئولانه

بااین‌حال، افزایش تعداد بازدیدکنندگان بدون مدیریت مناسب، مشکلاتی را به همراه داشته است. ریختن زباله در تیمچه‌ها، عکاسی بدون اجازه از کسبه یا افراد محلی، لمس آثار تاریخی که به فرسایش آن‌ها منجر می‌شود و گاه پوشش یا رفتارهایی که با هنجارهای فرهنگی منطقه همخوانی ندارد، از جمله رفتارهای نامناسبی است که به محیط و فضای بازار آسیب رسانده است.

این رفتارها نه‌تنها به نارضایتی کسبه و جامعه محلی منجر شده، بلکه تجربه دیگر گردشگران را نیز تحت تأثیر قرار داده است. گزارش‌هایی از سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که در بخش‌هایی مانند سرای گرجیلر(جورجیلر)، انباشت زباله به معضلی جدی تبدیل شده و برخی کسبه از برخوردهای غیرمحترمانه گردشگران، مانند چانه‌زنی غیرمنصفانه یا تمسخر، شکایت دارند. از سوی دیگر، رفتارهای نادرست برخی کسبه، مانند گران‌فروشی یا برخوردهای غیرمهمان‌نوازانه، به تنش‌هایی میان جامعه محلی و بازدیدکنندگان دامن زده است. این مسائل، همراه با ضعف زیرساخت‌هایی مانند کمبود تابلوهای راهنما، سطل‌های زباله ناکافی و نظارت ضعیف بر تیمچه‌ها، مدیریت گردشگری در بازار را دشوار کرده است. در بلندمدت، این چالش‌ها می‌توانند جایگاه جهانی بازار را به خطر بیندازند، به‌ویژه پس از حوادثی مانند آتش‌سوزی سال ۱۳۹۸ که به دلیل نبود نگهبان شبانه‌روزی و تاسیسات فرسوده خسارات سنگینی به بار آورد.

گردشگری مسئولانه پاسخی به این چالش‌هاست. این رویکرد به معنای سفر با آگاهی و احترام به محیط، فرهنگ و مردم محلی است. در بازار تبریز، گردشگری مسئولانه به معنای پرهیز از ریختن زباله، رعایت هنجارهای فرهنگی، خرید از کسبه بومی و پرهیز از هرگونه آسیب به آثار تاریخی است. تجربه‌های موفق جهانی، مانند بازار بزرگ استانبول که با آموزش گردشگران و بهبود زیرساخت‌ها به مقصدی پایدار تبدیل شده، نشان می‌دهد که این رویکرد می‌تواند تأثیرات مثبتی داشته باشد. برای بازار تبریز، گردشگری مسئولانه نه‌تنها به حفظ معماری و اصالت فرهنگی کمک می‌کند، بلکه با تقویت اقتصاد محلی، حس افتخار و تعلق کسبه را افزایش می‌دهد و تجربه‌ای غنی برای گردشگران رقم می‌زند.

بازار تبریز زیر ذره‌بین گردشگری مسئولانه

برای دستیابی به این هدف، اقدامات عملی متعددی پیشنهاد می‌شود. نخست، آموزش و اطلاع‌رسانی به گردشگران ضروری است. نصب تابلوهای چندزبانه (به فارسی، انگلیسی و ترکی) در ورودی‌های بازار با پیام‌هایی مانند «زباله نریزید» یا «آثار تاریخی را لمس نکنید» می‌تواند آگاهی بازدیدکنندگان را افزایش دهد. توزیع بروشورهای ساده در هتل‌ها و آژانس‌های گردشگری و برگزاری تورهای آموزشی با راهنمایان محلی که داستان‌های بازار را روایت می‌کنند، نیز به درک عمیق‌تر گردشگران از ارزش این مکان کمک می‌کند. دوم، تقویت زیرساخت‌ها اهمیت دارد. افزایش تعداد سطل‌های زباله در تیمچه‌ها و سراها، ایجاد ایستگاه‌های راهنمایی در ورودی‌های اصلی برای پاسخ به سؤالات و نظارت بر رفتارها، و بهبود روشنایی و تاسیسات برای پیشگیری از حوادثی مانند آتش‌سوزی، از نیازهای فوری است.

سوم، تعامل مثبت میان کسبه و گردشگران باید تقویت شود. برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کسبه، با تمرکز بر برخورد حرفه‌ای و مهمان‌نوازی، می‌تواند تجربه بازدید را بهبود بخشد. تشویق کسبه به معرفی محصولات محلی و روایت تاریخچه مغازه‌هایشان، مانند قالی‌فروشی‌های قدیمی تیمچه مظفریه، گردشگران را به خرید و تعامل بیشتر ترغیب می‌کند. چهارم، کمپین‌های رسانه‌ای نقش مهمی دارند. راه‌اندازی کمپین در شبکه‌های اجتماعی با هشتگ #بازار_تبریز_مسئولانه و همکاری با اینفلوئنسرهای گردشگری برای تبلیغ اصول مسئولانه، می‌تواند آگاهی عمومی را افزایش دهد. در نهایت، نظارت و اجرای قوانین بازدارنده ضروری است. اعمال جریمه برای رفتارهای مخرب مانند ریختن زباله یا تخریب آثار و تقویت نگهبانی شبانه‌روزی، به حفاظت از بازار کمک می‌کند.

داستانی واقعی از یک گردشگر می‌تواند این اصول را ملموس‌تر کند. نگار، دانشجویی از اصفهان، تابستان گذشته به بازار تبریز سفر کرد. او با رعایت توصیه‌های راهنما، زباله‌های خود را نگه داشت و از تیمچه مظفریه یک قالیچه دست‌بافت خرید. گفت‌وگویش با حاج‌رسول، کسبه قدیمی، درباره تاریخ قالی‌بافی تبریز، تجربه‌ای به‌یادماندنی برایش ساخت. نگار با انتشار عکسی از بازار در اینستاگرام و هشتگ #بازار_تبریز_مسئولانه، دیگران را نیز به این رفتار دعوت کرد.

این تجربه نشان می‌دهد که انتخاب‌های ساده، مانند خرید از کسبه محلی و احترام به محیط، چگونه می‌تواند پیوندی ماندگار میان گردشگر و جامعه محلی ایجاد کند.

نبض تمدن در راسته‌های بازار تبریز

برای ترویج این حرکت، همه ما می‌توانیم سهیم باشیم. گردشگران می‌توانند با پرهیز از زباله‌ریختن، احترام به فرهنگ محلی و خرید از مغازه‌های بومی، به حفظ بازار کمک کنند. کسبه با مهمان‌نوازی و روایت داستان‌های بازار، تجربه‌ای غنی برای بازدیدکنندگان رقم می‌زنند. مسئولان نیز با بهبود زیرساخت‌ها و نظارت، بستری مناسب فراهم می‌کنند. دعوت می‌کنیم تجربه‌های مثبت خود را با هشتگ #بازار_تبریز_مسئولانه به اشتراک بگذارید و دیگران را به این حرکت جمعی دعوت کنید.

بازار تبریز، فراتر از یک مقصد گردشگری، نمادی از هویت و تاریخ ایران است. هر قدم مسئولانه در این بازار، گامی برای حفظ این میراث برای نسل‌های آینده است. با همکاری گردشگران، کسبه و مسئولان، می‌توانیم اطمینان یابیم که طاق‌های آجری بازار همچنان داستان ایران را روایت می‌کنند. بازار تبریز منتظر انتخاب‌های مسئولانه شماست.